Eski ahit'e dahil kitaplar

[gulistan_2]

Eski ahit, cesitli türlerde ve farkli uzunluklarda olup; sözlü rivayetten hareket edilerek, dokuz asirdan fazla bir zamanda, müteaddit lisanlarda yazilmis olan eserler külliyati demektir. bu eserlerin cogu, bazen birbirinden cok uzak dönemlerde, olaylara ya da özel zaruretlere bagli olarak düzeltilmis ve tamamlanmistir

Muhtemelen bu zengin edebiyatin ortaya cikmasi, israil kralliginin baslarinda, isa'dan önce 11. asra dogru olmustur. bu dönem kralin cevresinde bulunup, faaliyetleri yaziya inhisar etmeyen, birtakim kültürlü kisilerden ibaret olan "katipler" kitlesinin zuhur ettigi bir dönemdir. gecen bölümde zikrolunan ve yaziya gecirilmesinde özel bir gaye ve fayda bulunan, az sayidaki kismi ilk metinler, bu dönemden kalmis olabilirler. yukarida zikrettigimiz bazi nesideler, Hz. Yakub'un ve Hz. Musa'nin Allahtan naklen söyledikleri sözler, on emir ve genellikle henüz hukuk tesekkül etmeden dini bir gelenek kran tesrii metinler. bütün bu tür metinler, eski ahitin muhtelif kitaplarinda, suraya buraya dagilmis parcalari teskil ederler.

Hz. Musa'ya nisbet edilen ilk bes kitabin temel unsurunu olusturacak olan pentateuque'ün Yahvist (tanri bu metinde Yahve diye adlandirildigi icin metine de bu ad verilmistir) metninin yazilmasi, biraz daha sonra, muhtemelen isadan önce 10. asirdadir. daha sonra bu metne Elohist (bu metinde tanriya elohim denilmistir) ve sacerdotale ( bu metin kudus mabedindeki din adamlarindan gelen rivayettir) denilen rivayetler ilave olunacaktir. bastaki Yahvist metin, dünyanin baslangicina dair durumlari ve Hz. Yakubun vefatina kadar olan hadiseleri ele alir. bu metin güney kralligindan (juda) yayilir.

isadan önceki 9. yüzyilin sonunda, 8. yüzyilin ortasinda kuzey kralliginda (israilde), elimizde kitaplari bulunan Elie ve Elisee ile bir nebevi davet dalgasi olusur ve yayilir. bu ayni zamanda pentateuque'ün yahvist metnine göre, daha sinirli bir devreyi icine alan Elohist metnin yazildigi dönemdir. Elohist metin sadece Hz. ibrahim, Hz. yakub ve Hz. Yusufa ait olaylara inhisar etmektedir. keza Yesu (josue) ve hakimler (juges) kitaplari da bu döneme aittirler.

isadan önce 8. yüzyil, yazar peygamberlerin asridir. israil kralliginda Amos ve Hosea (osee), juda'da ise isaya (isaie) ve mika (michee).

isadan önce 721'de samiriyenin alinmasi, israil kralligina son verir. yehuda kralligi, onun dini mirasina sahip olur. Pentateuque'ün Yahvist ve Elohist metinlerinin bir tek kitap halinde kaynasmasi özelligini ortaya koyar Proverbes mecmuasi, bu dönemden kalmis olmalidir; böylece tevrat meydana gelir. tesniye kitabinin yazilisi da bu dönemde yer almis olmalidir.

isadan önce 7. yüzyilin ikinci yarisinda Yosiya (josias)'in saltanati, peygamber yeremyanin davetinin baslangic devresine rastlar. fakat bu peygamberin eseri, kesin seklini ancak bir asir sonra alacaktir.

isadan önce 598 yilinda vaki olan ilk babil sürgününde önce Tsefanya (sophonie), hanum ve habakkuk (habacuc)'un davetleri yer almistir. bu ilk sürgün esnasinda hezekiel de (ezechiel) peygamberlik davetini yaymistir. bundan sonra isadan önce 587 yilinda kudüsün düsmesi, ikinci sürgün döneminin baslangicini teskil edecek ve bu sürgün isadan önce 538'e kadar sürecektir

[gulistan_2]

Ynt: Eski ahit'e dahil kitaplar

Son büyük peygamber ve sürgün devresi peygamberi olan Hezekiel (Ezechiel)'in kitabi, simdiki durumuyla, ancak onun ölümünden sonra, kendisinin manevi varisleri olan katipler tarafindan kaleme alinacaktir. ayni katipler tekvin kitabinin, yaratilistan Hz. yakubun vefatina kadar olan kismini, ücüncü bir rivayet olusturacak tarzda tekrar ele alirlar, onlarin yazdigi bu metne Sacerdotale denilmektedir. böylece tevrati meydana getiren ve Yahvist ile Elohist'den ibaret olan iki metnin icerisine, bir ücüncü metin sokusturulacaktir. bu metnin, kendisinden yaklasik dört ve iki yüzyil önce kaleme alinmis olan kitaplarda yol actigi karisikligin bir yönü ileride görülecektir. Lamentations kitabi da bu dönemde ortaya cikar.

cyrus'um emri üzerine, isadan önce 538'de babil sürgünü sona erer, yahudiler filistine dönerler ve kudüs mabedi yeniden insa edilir. bir nübüvvet dalgasi yeniden yayilmaya baslar. Haggay (Aggee), zekarya (zacharie), ücüncü isaya (isaie), malaki (malachie), daniel ve Baruch'un (bu son kitap yunanca yazilmistir) kitaplari, bu dönemin mahsülüdür.

sürgünü izleyen devre, ayni zamanda Sagesse (hikmet) kitaplari devresidir. proverbes, nihai sekliyle, isadan önce, 480 yilina dogru yazilir. job (eyyub) kitabi, isadan önce 5. asir ortalarinda kaleme alinir. Ecclesiaste veya Qohele, isadan önce 3. yüzyildan kalmadir. bu yüzyil ayni zamanda nesideler nesidesi, I ve II. Tarihler, Ezra, Nehemya kitaplarinin ortaya ciktigi zamandir. Ecclesiastique veya Siracide, isadan önce 2. asirda zuhur eder. süleyman'in hikmetleri kitabi ile I ve II. Maccabees kitaplari, isadan bir asir önce yazilmislardir. Ruth, ester ve yunus (jonas)'inkiler gibi Tobie ve Judith'in kitaplarinin da tarihlerini belirlemek cok güctür. bütün bu bilgiler, daha sonra yapilmis olan düzenlemelere bagli olarak verilmistir; zira, milattan ancak yüz yil kadar önceki eski ahit metinlerine ilk sekil verilmeye baslanmis ve uzmanlarin coguna göre, bu tedvin isadan sonra, ancak birinci asirda son seklini almistir.

böylece eski ahit, baslangictan hristiyanligin dogusuna kadar yahudi milletinin edebi aniti olarak karsimiza cikmaktadir. onu teskil eden kitaplar isadan önce, 10-11. asir arasinda kaleme alinmis, tamamlanmis ve gözden gecirilmislerdir. bu kitaplarin yazilisi hakkinda verdigimiz bilgilerin, sahsi görüsümüzle hicbir ilgisi yoktur. sundugumuz tarihcenin temel malzemeleri, Saulchoir dominiken fakültelerinde profesör olan S.P. Sandroz tarafindan Encyclopedia universalis icin yazilmis Bible (kitabi mukaddes) makalesinden alinmistir. Eski ahitin ne oldugunu anlamak icin, zamanimizda birinci derecede otorite olan uzmanlarca, mükemmel olarak ispatlanmis bu bilgileri hatirdan cikarmamak gerekir.

[gulistan_2]

Ynt: Eski ahit'e dahil kitaplar

Bütün bu kitaplarin icinde vahiy de vardir. fakat bugün malik oldugumuz, yasamis olduklari sartlara ve karsi karsiya kaldiklari zaruretlere bagimli olarak, canlarinin istedigi gibi metinleri degistiren insanlarin, bize birakmayi arzu ettiklerinden ibarettir.

bu tarafsiz bilgiler, zamanimizda halk icin yazilan cesitli "kitab-i mukaddes'e giris"ler ile karsilastirildiginda, görülecektir ki, olup bitenler, oralarda tamamen farkli bir sekilde gösterilmektedir. kitaplarin kaleme alinisina dair temel konular hakkinda hicbir sey söylenmez, okuyucuyu sasirtan kapali hususlar gecistirilir. olaylar, okuyucuya isin gercegi hakkinda yanlis bir fikir verdirecek derecede kücümsetilir. kitab-i mukaddes önsöz ve girislerinin cogu, böylece gercegi carpitir, baska kiliga sokarlar. mesela, Pentateupue'te (ilk bes kitap) oldugu gibi, kitaplarin tamami, bircok defa yeniden elden gecirilmistir. bu konuda söylenen sadece, "bazi ayrintilarin eklenmis" olabilecegine isaret edip gecmekten ibarettir. herhangi bir kitabin anlasilmayan bir pasaji hakkinda bir tartismaya temas edilirse de, üzerinde uzun incelemeleri gerektiren cok önemli temel problemler sükutla gecistirilir. kitab-i mukaddes konusunda, halk icin yazilan kitaplarda, bu derece yanlis bilgilerin verildigini görmek, dogrusu elem vericidir.

[gulistan_2]

Ynt: Eski ahit'e dahil kitaplar

Tevrat veya Pentateuque

Torah (tevrat), sami bir isimdir. Fransizca'da Pentateque seklini alan bu yunanca tabir, bes bölmden olusan bir eseri ifade eder; Tekvin, cikis, levililer, sayilar ve tesniye. bunlar otuz dokuz cüzden meydana gelen eski ahitin ilk bes cüzünü teskil ederler.

Bu metinler grubu (bes kitap) dünyanin baslangicindan, yahudilerin -misirdan cikislarindan sonra kendilerine vaat edilen toprak (arz-i mev'ud) olan- Kenan'a gelislerine, daha titiz bir deyimle, Hz. Musanin vefatina kadarki olaylara yer verir. fakat olaylarin nakli, yahudi milletinin dini ve ictimai hayatiyla ilgili durumlarin anlatilmasi icin genel bir cerceve olarak kullanilir ki seriat ya da Torah adi da buradan gelir.

Yahudilik gibi hristiyanlik da yüzyillar boyunca, bu bes kitabi yazanin bizzat hz. musa oldugunu düsündü. belki de bu, Allahin hz. musaya bildirdigi su sözü tasdik etmekten ileri geliyordu: "bunu (Amalek'lerin bozgununu) anilma olarak kitaba yaz" (cikis, 17/14). yahut bu inanc misirdan cikis hakkinda "ve musa, Rabbin emriyle, onlarin cikislarini göclerine göre yazdi" (sayilar, 33/2). veyahut "ve Musa, bu seriati yazdi..." (tesniye, 31/9) gibi cümlelere dayaniyordu. isadan önce birinci yüzyildan beri, bütün tevratin hz. musa tarafindan yaziya gecirildigi ileri sürülüyor. Flavius Josephe, Philon d'Alexandrie, bunu savunanlar arasindadirlar.

bugün bu iddia kesin olarak terk edilmistir; bu noktada herkes mütefekkirdir. fakat bununla beraber yeni ahit bu yazarligi Hz. Musaya izafe eder. gercekten "Romalilara mektup"ta (10/5) Paul, Levililerin bir cümlesini iktibas ederek der ki: "cünkü Musa, seriatten olan salahi isleyen adam onunla yasayacaktir (levililer 18/5) diye yaziyor" vs.

Yuhanna, kendi incilinde (5/46-47) Hz. isa'ya su cümleyi söyletir: "cünkü, eger siz musaya iman etmis olsaydiniz, bana da iman ederdiniz; zira o, benim icin yazmistir. fakat eger onun yazilarina iman etmiyorsaniz, benim sözlerime nasil iman edersiniz?" burada yeniden yazma sözkonusudur. asli metne uyan yunanca kelime (bu dilde yazilmistir) episteute'dür. demek ki, incil yazari tarafindan isanin agzina mal edilen tamamen yanlis bir söz vardir. simdi söyleyeceklerimiz bunu ispat edecektir.

Bu ispatimin malzemelerini M.P. de Vaux'dan aliyorum. bu zat Kudüs Kitab-i mukaddes okulu (I'Ecole biblique de Jerusalem) müdürü olup 1962'de yaptigi tekvin kitabi tercümesinin basinda, tevrata bir genel giris yazmistir. bu giris bahis konusu eserin (tevratin) yazari hakkinda incillerdeki ifadenin ziddini ortaya koyan, cok degerli deliller ihtiva etmektedir.

M.P. de Vaux "Hz. isa ile havarilerinin tabi olduklari yahudi geleneginin" orta cagin sonuna kadar kabul edildigini hatirlatmaktadir.

[gulistan_2]

Ynt: Eski ahit'e dahil kitaplar

Buna tek itiraz eden 7. yüzyilda Aben Esra olmustur. ancak 16. yüzyildadir ki Carlstadt, Hz. Musa'nin, Tesniye kitabinda (34/5-12) bizzat kendi vefatini yazamayacagina dikkati cekti. müellif daha sonra, tevratin hic degilse bir kisminin Hz. Musa tarafindan yazilmadigini ortaya koyan baska tenkitler de nakletmekte, bunlar arasinda özellikle Richard Simon'un (de I'Oratoire) Histoire Critique du Vieux Testament (1678) (eski ahitin tenkitli tarihi) adli eserine yer vermektedir. R. Simonun bu eseri Tevrattaki kronolojik güclükler, tekrarlar, hikayelerin düzensizlikleri ve üslup farkliliklari üzerinde durmaktaydi. kitap, hadise cikardi; R. Simonun isbatlarina kulak asan olmadi. 18. asrin baslarina ait tarih kitaplarinin, eski devre ait atiflari " musa yazmisti ki..." diye basliyordu.

gördügümüz gibi bizzat hz. isanin bile yeni ahitte destekledigi kabul edilen yerlesmis bir efsane ile mücadele etmenin ne kadar zor oldugu tasavvur edilebilir. kesin delilin getirilmis olmasini, XV. Louis'in tabibi, Jean Astruc'e borcluyuz.

bu tabip 1753 yilinda "conjoncture sur.." (tekvin kitabini teskil etmek icin musanin kullandigi anlasilan orijinal metinler hakkinda hatira gelen düsünceler) adli kitabini yayinlayarak kaynaklarin coklugu üzerinde durdu. süphesiz buna ilk defa dikkati ceken o degildi, fakat ilk naarda müsahede olunan bir durumu halka aciklamak cesaretini o göstermistir. tevratta yan yana bulunan metinlerin bir kisminda Allah "yahve", bir kisminda ise "elohim" diye aniliyordu. öyleyse tevrat, bir araya konulmus iki kaynaktan geliyordu. Eichhornn 1780-1783 yillarinda ayni kesfi, baska dört kitap hakkinda da gerceklestirdi. sonra ilgen (1798), Astruc'un müstakil metin saydigi metinlerden birinin, yani Allahin elohim diye adlandirildigi metnin de ikiye bölünmesi gerektigini belirtti. tevrat tam anlamiyla parcalaniyordu

[gulistan_2]

Ynt: Eski ahit'e dahil kitaplar

19. yüzyil, kaynaklarin daha titizce arastirilmasina yöneldi. 1854 yilinda artik dört kaynak kabul edilir. bu dört kaynaga su adlar verilir: Yahvist belge, Elohist belge, Tesniye, din adamlarinin metinleri.

hatta bunlarin caglari bile tesbit edildi:

1. Yahvist belge, isadan önce 9. yüzyilda yer alir (yahuda diyarinda yazilmistir)

2. Elohist belge, birinciden biraz daha yakin bir zamanda yer alir (israilde yazilmistir)

3. Tesniye, bazilarina göre (E. Jacob) isadan önce, 8. yüzyila, bazilarina göre (M.P. de Vaux) ise Josias devrine (isadan önce 7. yüzyil), aittir.

4. din adamlarinin metinleri, sürgün dönemine veya sürgünden sonraki zamana aittir. (isadan önce 6. yüzyil)

böylece tevrat metninin hazirlanmasi, en azindan üc asirlik bir zaman bölümüne yayilmaktadir.

fakat mesele, bundan da karmasiktir. 1941'de A. Lods, yahvist belgede üc, elohist belgede dört, tesniyede alti, din adamlarinin metinlerinde ise dokuz ayri kaynak ayirt eder ve bu ayirim, M.P. de Vaux'un yazdigina göre "sekiz ayri yazara dagilmis ilaveleri hesaba katmaksizin" yapilmaktadir. bundan daha yakin bir tarihte "tevrat esaslarinin ve hükümlerinin cogunun, belgeler icin düsünülen tarihlerden cok öncelerine ait tevrat disi paralellerinin bulundugu" ve "tevrat hikayelerinin cogunun, bu belgelerin ortaya cikmis oldugu ortamdan daha baska ve daha eski bir ortami gerektirdigi" düsünülmeye baslanmistir. bu da arastiricilari, "rivayetlerin olusumu" konusu ile ugrasmaya sevk etmektedir. bu takdirde mesele öylesine icinden cikilmaz duruma varmaktadir ki, artik hic kimse isin neresinde bulundugunu kestirememektedir.

[gulistan_2]

Ynt: Eski ahit'e dahil kitaplar

kaynaklarin coklugu sayisiz uyumsuzluklara ve tekrarlara yol acar. M.P. de Vaux yaratilis, Kabil'in soyundan gelenler, tufan, Hz. Yusuf'un ortadan kaybedilisi ve onun misird basindan gecenler, ayni sahisla ilgili isimlerdeki tutarsizliklari, bazi önemli olaylarin farkli anlatislari gibi cesitli karisikliklara ve farkli geleneklere ait misaller verir.

böylece tevratin katipler tarafindan, bazen kendi derlemelerini birbirine eklemek, bazen sentez kaygisiyla hikayeleri degistirmek suretiyle, farkli rivayetlerin az cok becerikli bir sekilde birbirine gecirilmesinden meydana gelmis oldugu anlasiliyor. fakat bu yapilirken ne de olsa bircok acayiplikler ve tutarsizliklar kalmistir ki bu durum, yeni zamanlarin insanlarini, kaynaklarin tarafsiz bir incelemesine götürmüstür.

Metin tenkidi planinda Tevrat, Yahudi milletinin tarihinin muhtelif dönemlerinde, sözlü rivayetlerin veya önceki nesillerden devralinan yazili metinlerin, insanlar tarafindan degistirildiginin, süphesiz bir sekilde, cok acik örneklerini sergilemektedir. i.Ö.10. veya 9. yüzyilda, olaylari basinan itibaren ele alan Yahvist rivayet M.P.de Vaux'nun yazdigi gibi "Allahin insanlikla ilgili genis takdiri icine israil ogullarini yerlestirmek" icin, israil ogullarinin özel kaderlerinin taslagini yapiyordu. ise böyle baslayan Tevrat, i.ö. 6. asirda, tarihleri ve soy kütüklerini ayrintili olarak belirleme endisesini tasiyan din adamlarinin metinleri ile karisip dolmaya baslamistir"

M.P. de Vaux'un yazdigi gibi "bu gelenegin öz mali olan bazi nadir hikayeler, daha sonraki, zahiri hükümlere önem verme endisesinin oynadigi role taniklik etmektedirler: yaratilisin sonunda, cumartesi günü tanrinin istirahat etmesi, hz. nuh ile yapilan ahit, hz. ibrahimle yapilan ahit, sünnet olmak, Makpela (din adamlari metni hz. ibrahimin Ephrondan (kudusün 37 km. güneyinde el halil yöresinde) bir tarla ile bir magarayi 400 sicle (1 sicle 11.4 gr.) karsiliginda satin aldgini bildirir. bu rivayet ile baslangicta orada yabanci olan hz. ibrahim'in ve dolayisiyla yahudilerin, orada mülkiyet hakki bulunduguna delil cikarilir. daha genis bilgi icin bkz. Dheilly, Dictionnaire biblique, Macpela ve Hebron md.'leri) magarasinin satin alinmasi - ki bu israil atalarina, kenanda temelli kalma özelligi vermektedir- bunlardandir." hatirlatalim ki, din adamlarinn metinleri, babil sürgününden sonra ve i.ö. 538'den itibaren, yahudilerin filistine yeniden yerlesmeleri zamanina aittir. su halde bu ilavelerle dini meselelere sirf siyasi olan meseleler karistirilmis olmaktadir.

[gulistan_2]

Ynt: Eski ahit'e dahil kitaplar

Sadece tekvin kitabinin, belli basli üc ayri kaynaktan olustugu, kesin olarak ispatlanmistir: M.P. de Vaux, bu kitabi tercüme ederken yaptigi aciklamalarda, simdiki tekvin kitabinin, hangi parcasinin, bu üc kaynaktan hangisine bagli oldugunu tek tek sayar. bu bilgilere dayanarak, herhangi bir bölüme farkli kaynaklardan giren unsurlari belirlemek mümkündür. mesela tekvin kitabinin ilk on bir bölümünü teskil eden yaratilis, tufan ve tufandan Hz. ibrahime kadar olan devrede, yahvist rivayet ile din adamlarinin metninin unsurlarinin nasil birbirine karistirildigi görülebilir. (Elohist rivayet, ilk on bir bölümde yer almamaktadir). yahvist rivayet ile din adamlari metninin unsurlarinin birbirine girmesi, burada cok asikardir.

Yaratilis ve Hz. Nuh'a kadar olan dönemde (ilk bes bölüm) siralama basittir: hikayenin basindan sonuna kadar her yahvist parcanin pesinden, din adamlari metninden bir parca gelmektedir. fakat tufan konusunda ve 7. ve 8. bölümlerde, metnin kaynaklara göre bölüstürülmesi, cok kisa parcalari -bir tek cümleye irca edecek kadar- tecrit etmektedir. Fransizca metinde yüz satirlik bir yer tutan bir pasajda, on yedi defa bir kaynaktan öbürüne sicrama görülür: iste hikayenin simdiki durumunda karsilasilan acayiplikler ve celiskiler bundan ileri gelmektedir.

[gulistan_2]

Ynt: Eski ahit'e dahil kitaplar

Tarihi kitaplar

Bu kitaplarda, yahudilerin "Arz-i Mev'ud"a girislerinden (ki en kuvvetli ihtimale göre i.ö.13. yüzyilda olmalidir), i.ö.6.yüzyilda Babil esaretine kadar olan tarihleri ele alinir.

Bunlarda ilahi vaadin gerceklesmesi seklinde takdim olunan, "kavmiyetcilik" diye nitelendirebilecegimiz yöne agirlik verilir. kaldi ki bu hikayelerde tarihi dogruluga da önem verilmez: Yesu (jesue)'nun kitabi, her seyden önce dini saiklere boyun eger. bu konuda, Prof. E. Jacob ve Ay'in iddia edilen tahripleri hakkinda, arkeolojik veriler ile rivayetler arasindaki acik celiski üzerinde israrla durur.

hakimler (judges) kitabinin mihverini, "secilmis milletin" kendisini kusatan dsmanlarina karsi savunmasi ve tanri tarafindan gelen yardimlara mazhar olmasi teskil eder. M.P. A. Lefevre'in Crampon tevratina girisinde oldukca tarafsiz incelemesinde belirttigi gibi, bu kitap (hakimler) müteaddit defalar elden gecmis, üzerinde oynanmistir: serpistirilmis sözler ve ekler, buna taniklik vermektedir. Rut (Ruth)'un hikayesi, hakimlerin bu hikayelerine baglanir.

Samuel kitabi ile krallar kitaplari, bilhassa Samuel, Saül, Davud ve süleymanla ilgili biyografi mecmualaridir. bunlarin tarihi degerleri, tartisilmalidir. E. Jacob, bu bakimdan, onlarda bircok yanlislar bulur ve ayni olay hakkinda iki veya üc rivayet bulundugunu gösterir. Elie, Elisee, isaya (esaie) da o kitaplarda yerlerini isgal ederler, fakat bunlarda da tarihi olanlarla efsanevi özellikler birbirine karisir. fakat M.P. A. lefevre gibi baska tefsircilere göre "bu kitaplarin tarihi degeri, bir esasa dayanmaktadir"

[gulistan_2]

Ynt: Eski ahit'e dahil kitaplar

Chroniqueur'ün de dedigine bakilirsa, tarihler (chroniques) I ve II kitaplari ile, Ezra (esdras ve Nehemya (nehemie) kitaplarinin yazari, i.ö. 4. yüzyil sonlarinda yasamis olan ayni sahistir. o, yaratilistan kendisine kadar olan tarihi yeniden ele alir, bununla birlikte onun düzenledigi soy kütükleri ekseriya Hz. Davud'a kadar cikar. gerckten o, özellikle Samuel ile Krallar kitabini kullanir, "onlari tutarsizliklara bakmaksizin mekanik bir bicimde kopye eder" (E. Jacob), fakat o, ayrica, arkeolojinin dogruladigi bazi muayyen olaylari da ilave eder. bu eserlerde, tarihi, dini ihtiyaclara uyarlama kaygisi vardir: E. Jacob'un yazdigina göre, "bazen, dinden hareket ederek tarih kurmaktadir" keza, fasik ve zalim kral manasse'nin uzun ve mutlu bir saltanat sürmüs olmasinin izahini yapmak icin, onun Asur (assyrie)'a ugramasi sirasinda dine döndügünü varsayar (tarihler II, 33/11), halbuki bu durum ne kitab-i mukaddeste, ne de onun disindaki bir kaynakta bildirilmemektedir. Ezra ile Nehemya kitaplari fazlasiyla tenkit edilmektedir; zira karanlik taraflari bulunmakta, ayrica kitab-i mukaddes disindaki malzemelerin bulunmayisi sebebiyle, hakkinda pek bilgi olmayan i.ö. 4. yüzyila rastlamaktadir.

Tobie, Judith ve Ester (esther) kitaplari, tarihi kitaplar icinde mütalaa edilmektedir. bunlarda tarih karsisinda genis bir serbestlik vardir: özel isimlerin degismesi, birtakim sahsiyetlerin ve olaylarin uydurulmasi gibi. bütün bunlar, pek güzel bir dini plan icinde yapilir. gercekte, bunlar, ahlakci bir yönelimi olan, tarihi yanlisliklarla dolu hikayelerdir.

Maccabees adini tasiyan iki kitabin durumu ise tamamen baskadir. bunlar i.ö. 2.yüzyilin olaylari hakkinda, imkan nispetinde dogru tarihi bilgiler verirler. bu itibarla degeri yüksek olan tanikliklar ihtiva ederler.

Demek ki "tarihi" denilen kitaplarin bütünü, oldukca uyumsuzdur. onlarda tarih, ilmi oldugu kadar hayali bir bicimde de yer almaktadir.

[gulistan_2]

Ynt: Eski ahit'e dahil kitaplar

Nebevi kitaplar

Bu ad altinda, Hz.Musa, Samuel, Elie veya Elisee gibi talimatlari baska kitaplarda bildirilen ilk büyük peygamberler disinda kalan cesitli peygamberlerin eski ahitteki davet ve ögütleri siralanmaktadir.

Nebevi kitaplar, i.ö. 8-2. yüzyillar arasindaki dönemi kapsamaktadir.

i.ö. 8. asirda Amos, Hosea (osee), isaya (isaie) ve Mika (michee)'nin kitaplari vardir. birincisi toplumdaki zulme karsi cikmasi, ikincisi ise ortaya koydugu (bir kutsal fahise ile evlenmeye mecbur kalisindan sonra) kendi vücudunda bile acisini cektiren dini bozulma ve milletinin bayagilasmasindan elem duyan tanri imaji ile meshurdur. isaya, bir siyasi tarih görünümü arzeder: krallarin kendisine danistigi bir sahsiyet olarak o, olaylara hakim bir pozisyondadir; o ihtisam peygamberidir. onun sahsi eserlerine, kendisinin baglilari tarafindan yayilan ilhamlari da eklenir ve bu i.ö. 3. yüzyila kadar sürer: günahlara karsi itirazlar, tanri hükmünden korkma, sürgün sirasinda hürriyetin gelecegini duyurma, daha sonraki bir zamanda yahudilerin filistine döneceklerini ilan etme. muhakkaktir ki, bu ikinci ve ücüncü isaya'daki peygamberane endiseye, apacik olan siyasi endise de eklenmektedir. isayanin cagdasi olan mikanin tebligati da, ayni genel fikirlerden kaynaklanir.

i.ö. 7. yüzyilda Tsefanya (sophonie), Yeremya (jeremie), Nahum ve Habakkuk tebligatlariyla söhrete erisirler. yeremya, sonunda sehit olur. onun ilhamlari Baruch tarafindan derlenir. belki de Lamentations'larin müellifi de odur.

[gulistan_2]

Ynt: Eski ahit'e dahil kitaplar

i.ö. 6. yüzyil baslarindaki Babil esareti cok sayida yogun peygamberane gayreti dogurmustur. bunlardan olan hezekiel iclerinde ümit tohumunu yeserttigi kardeslerinin tesellicisi unvaniyla büyük bir sahsiyet olmustur. onun kesif ve kerametleri ünlüdür. abdias kitabi, isgal edilen kudüsün talihsizlikleri ile baglantilidir.

i.ö. 538 yilinda biten esaretten sonra, peygamberane faliyet, Haggy ve zekarya ile, mabedin yeniden insasini tesvik amaci güder. bu bittikten sonra Malaki imzasini tasiyan yazilar, ruhani mahiyetteki, cesitli ilhamlari ihtiva eder.

Eski ahit kelimenin tam anlamiyla, kendisine metinler nispet etmedigine göre, nicin yunus'un kitabi "nebevi kitaplara" dahil edilmistir? yunus, su temel hadisenin ciktigi bir hikayedir: ilahi iradeye ister istemez boyun egmek.

üc dilde (ibranca, aramca ve yunanca) yazilmis olan daniel -hristiyan tefsircilere göre- tarihi bakimdan "huzursuz edici" bir "kiyamet alametleri" kitabidir. bu i.ö. 2. asirda Maccabee devrine ait bir eser olmalidir. yazar, "perisanligin ürkünclügünü" yasayan yurttaslarini, -onlarin inanclarini korumak icin- selamet zamaninin yakin olduguna ikna etmek istemis olmalidir (E. Jacob)

[gulistan_2]

Ynt: Eski ahit'e dahil kitaplar

siir ve hikmet özelligi tasiyan kitaplar

bunlar, tartisma götürmez bir edebi bütünlüga malik olan mecmualari olustururlar.

bunlairn basinda ibrani siirinin anitlari olan mezmurlar gelir. cogu hz. Davud, öbür kismi ise din adamlari tarafindan yazilmis (veya bestelenmis, composes) olan bu mezmurlarin esas konulari hamd, niyaz ve tefekkürdür. onlarin isleri, dini merasim türündendir.

tam anlamiyla hikmet ve takva kitabi olan Eyyub (job) kitabi, i.ö. 500 veya 400 yillarina tesadüf etmelidir.

i.ö. 6. asir baslarinda vaki olan kudüsün düsüsü üzerine Lamentations (sizlamalar)'in müellifi yeremya olmalidir.

ayrica, her seyden önce ilahi sevgi hakkinda sembolik nagmelerden ibaret olan nesideler nesidesi'ni, Hz. süleymanin ve öteki saray bilgelerinin sözlerinin dergisi olan meseller (proverbes) ile, icinde dünya mutlulugu ile hikmetin konu edinildigi Ecclesiaste yahut Qoheleth kitabini da anmak gerekir.

en azindan yedi yüzyillik bir dönem boyunca yazilmis olan, son derece degisik kaynaklardan geldigi halde müteakiben ayni eser icine karistirilan ve muhteva yönünden fazlasiyla uyumsuz olan bu eserler harmani, nasil oldu da, asirlar boyunca ayrilmaz bir bütün teskil etti ve -cemaatlere göre degisen varyantlarla beraber-, yahudi-hristiyan vahiy kitabini ve yunancada "bozulmazlik, mahfuziyet" anlami tasiyan "kanon"u olusturdu.

Bu karisim, hristiyanlikla degil, bizzat yahudilikle baslamistir. yahudiler i.ö. 7. yüüzyilda bu isin birinci asamasini gerceklestirmislerdi; daha sonraki kitaplar ise öncekilere eklenmistir. bununla beraber tevrat veyahut pentateuque'ü olusturan ilk bes kitaba, bütün zamanlarda kendisine taninan olusturan ilk bes kitaba, bütün zamanlarda kendisine taninan imtiyazi göz önünde bulundurmak gerekir. peygamberlerin verdikleri haberler (günahlar yüzünden maruz kalinacak azab vaidleri) gerceklestiginden, onlarin kitaplarini da daha önce kabul edilmis olan kitaplara eklemekten cekinmediler. ayni davetciler tarafindan bol bol tekrarlanan ümit vaadleri icin de ayni durum vaki oldu. i.ö. 2. yüzyilda peygamberler "kanon"u teskil edilmisti.

Mezmurlar gibi diger kitaplar, ayinlerdeki rolleri dolayisiyla, (lamentations ve süleymanin yahut eyyubun hikmetli yazilari gibi) bu bütün icine dahil edilmislerdir.

kardinal danielou gibi cagdas bilginler tarafindan iyice incelenmis olan -baslangicta, yahudi hristiyanlik görünümündeki- hristiyanlik, pavlus (paul)'un etkisi altindaki degisimine maruz kalmadan önce, incil yazarlarinin bagli olduklari bu eski ahit mirasini, normal olarak devralmisti. ancak "uydurma" denilen incillerin disarida birakilmasi suretiyle, inciller icin bir "tasfiye" islemi yapildigi halde, ayni ayirma isinin eski ahit konusunda da yapilmasi gerektigi düsünülmedi ve o, bütünüyle veya buna yakin bir sekilde oldugu gibi kabul edildi.

orta cagin sonuna kadar, hic degilse bati dünyasinda bu tutarsiz karisima herhangi bir surette itiraz etmeye kim cesaret edebilirdi? hic kimse. orta cag sonundan yeni zamanlarin basina kadar yukarida bildirilmis olan bazi elestiriler ortaya ciktiysa da, kiliseler her zaman otoritelerini kabul ettirmeyi basardilar. günümüzde gercek bir metin tenkidi anlayisi dogdu; ne var ki bu alanin, din adamlarindan olan uzmanlari, sayisiz ayrintilari incelemekte büyük bir maharet göstermekle beraber, cekingen bir tavirla "müskilat" diye adlandirdiklari hususlarda, daha fazla ileri gitmemenin tercihe sayan olduguna hükmettiler. zira onlar, bu konulari cagdas bilgilerin isiginda incelemeye yönelmis görünmüyorlar. -özellikle kitab-i mukaddes hikayeleriyle herhangi bir uygunluk bulundugu sirada- tarihi yakinliklar kuruldugu halde, bilimsel verilerle acikca ve derinlemesine bir karsilastirma yoluna henüz girilmis degildir. bunun sebebi de, bu karsilastirmanin, simdiye kadar tartisilamaz sayilan yahudi-hristiyan kitaplarinin gercekligi kavramina itiraza yol acacagi düsüncesidir.

-tevrat, inciller, kuran-i kerim ve bilim, prof. dr. maurice bucaille-