Duyuru

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:25

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

Entropi: Tek Yönlü, Olasılıkçı, Düzensizlik Yasası
Termodinamiğin birinci yasası, evrendeki (tecrit edilmiş bir sistemdeki) toplam enerjinin her
zaman aynı olduğunu söyler. 19. yüzyılda bu yasa “enerjinin korunumu yasası” ve “maddenin
korunumu yasası” olarak, enerjinin ve maddenin ayrı ayrı ele alınmalarıyla ifade ediliyordu. Fakat Einstein’ın ünlü E = m⋅ c2 (Enerji= Kütle×Işık hızının karesi) formülüyle, birbirinden bağımsız
olarak görünen bu yasalar birleştirildi.1 Daha önceden akustik enerjisi, Güneş enerjisi, elektrik enerjisi
gibi farklı enerji türlerinin aynı özden yapıldığı anlaşılmıştı. Maddenin enerjinin bir formu olduğunun
anlaşılmasıyla yasa, “enerjinin-maddenin korunumu yasası” oldu. Buna göre evrendeki enerji (E)
değişmediği için, enerji değişimi ( Δ ) sıfıra eşittir. Bunun matematiksel formülü şu şekildedir:
ΔE Evren = 0
Termodinamiğin ikinci yasası (entropi) özellikle Clausius’un çalışmaları sayesinde 19.
yüzyılın ikinci yarısında ortaya konuldu. Entropi terimini ilk kullanan da odur. Bu yasayla, enerjinin,
sürekli, daha çok kullanılabilir bir formdan daha az kullanılabilir bir yapıya doğru değiştiği söylenir.
Kısacası, evrende düzensizlik sürekli artmaktadır ve bu tek yönlü tersinemez bir süreçtir. Evrendeki
enerjinin tüm değişmelere karşı sabit kaldığını söyleyen birinci yasa bir eşitlikle belirtilmesine karşın,
evrendeki enerjinin sürekli daha düzensiz bir hale gittiğini söyleyen (düzensizliğin artışı entropinin
artışı veya pozitif entropi değişikliği olarak ifade edilir) ikinci yasa eşitsizlikle belirtilir. Aslında
Clausius başta, enerjinin korunumu yasası gibi entropinin korunumu yasasını bulacağını umuyordu;
ama, sonuçta evrenin, entropinin korunmaması yasası ile yönetildiğini gördü.2 Bunu ifade eden
formülde, evrendeki entropinin (S), değişiminin ( Δ ) sürekli olarak tek yönlü ve artış halinde
olduğunun belirtilmesi için sıfırdan büyük olduğu söylenir. Formül kısaca şöyledir: Δ S Evren > 0

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:26

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

Tek yönlü süreçler sonun habercisidir. İnsanın yaşlanma süreci de, evrendeki entropinin artışı
da böyledir. Aslında evrendeki entropinin artışına sebep olan birçok tek yönlü süreci sürekli
gözlemlemekteyiz. Isı, hep sıcaktan soğuğa doğru akar, hiçbir zaman soğuktan sıcağa doğru akmaz.
Sıcak bir çayın her zaman soğuduğunu gözlemleriz, ama hiçbir zaman odadaki sıcaklık çaya doğru
geriye akarak (süreç tersinerek) çayımızı ısıtmaz. Bisikletimizin frenine basarak durmamıza yol açan
süreç ısıyı açığa çıkarır, ama hiçbir zaman Güneş’in ısıttığı bisikletimizin hareket ettiğini göremeyiz.
Parfümümüzün kapağı açıksa koku odaya dağılır, ama odanın içindeki dağılmış moleküller tekrar bir
şişeyi doldurmazlar.
Arthur Eddington, entropi yasasının, tüm doğa yasaları içinde en önemli yere sahip olduğunu
söyler. Eddington, evren hakkındaki bir teorinin, Maxwell’in formülleriyle, hatta daha önceden
yapılmış bazı deneylerle uyumsuz olsa bile doğru olma şansının bulunabileceğini; ama entropi yasası
ile çelişiyorsa hiçbir şansının olmadığını söyler.3 Einstein’a göre, Newton mekaniğinin en büyük
başarısı ısı hareketlerine uygulanmasıdır; bu başarı kinetik teoride ve istatistiksel mekanikte gözlemlenir.4 En ünlü fizikçilere göre fiziğin en temel yasası olan entropi; başarılı bilimsel bir teori
olmak için farklı bilim felsefecilerince ortaya konmuş olan gözlem ve deneye dayanma,
yanlışlanabilme, öngörü yeteneği, başarılı matematiksel açıklama gibi kriterlerin hepsini de karşılar.
.........
1 Albert Einstein, İzafiyet Teorisi, çev: Gülen Aktaş, Soy Yayınları, İstanbul, 2001, s. 44.
2 Michael Guillen, Dünyayı Değiştiren Beş Denklem, çev: Gürsel Tanrıöver, Tübitak Popüler Bilim Kitapları,
Ankara, 2001, s. 213-215.
3 Arthur Eddington, The Nature Of The Physical World, Macmillan, New York, 1929, s .74.
4 Albert Einstein, The Theory Of Relativity And Other Essays, MJF Books, New York, 1997, s. 30.

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:27

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

Fakat, ilginç bir şekilde bu kadar kesin bir yasa olan entropi, aslında olasılıkçı bir yasadır.
Isının tek yönlü akışı gibi moleküllerin dağılmasına (diffusion) yönelik hareketlerde, her bir
molekülün hareketini hesap etmek imkansızdır. Söz konusu olan katrilyonlarca molekülden çok daha
fazlasıdır, bu moleküllerin birbirleriyle çarpışmaları gibi etkenleri, her bir molekül için hesap etmek
mümkün değildir. Fakat söz konusu olan o kadar çok moleküldür ki, dağılmaya bağlı olasılıkçı entropi
kanunları hep güvenilir sonuç verir. Dünyadaki hava moleküllerini ele alalım, aslında çok düşük bir
olasılık olarak, dünyadaki hava moleküllerinin Atlantik Okyanusu üzerinde toplanması ve tüm
dünyanın havasız kalması olasılığı vardır; fakat bu olasılık imkansız denecek kadar azdır ve
korkulacak bir şey yoktur. George Gamow tek bir odadaki hava moleküllerinin, odanın tek bir
yarısında toplanma olasılığının bile adeta imkansız olduğunu şu şekilde göstermiştir: Bir odada
yaklaşık 10 27 (milyar×milyar× milyar) molekül vardır. Odanın bir yarısında bulunmanın olasılığı ½
olduğundan, tüm moleküller için bu olasılık (½)
27
10 dir; bu ise 10
26
3×10 ’da 1’dir. Hava moleküllerinin
saniyede 0.5 km hızla hareket ettikleri ve 0.01 saniyede odadaki dağılışlarının 100 kez karıştığını
hatırlayalım. Tüm bu moleküllerin odanın bir yarısında toplanması için gereken süre
10 299.999.999.999.999.999.999.999.998 saniyedir, eğer bu süreyi evrenin toplam yaşı olan 1017 saniye ile
mukayese edersek, neden böylesi bir olasılığa imkansız dediğimiz anlaşılabilir.5 Gamow’un tek bir
odanın bir yarısında moleküllerin toplanmasının olasılıksal imkansızlığı için (matematikte 10 50 ’de
1’den küçük olasılıklar genelde imkansız kabul edilir) verdiği örneğe bakarak, bizim dünyanın tüm
havasının Atlas Okyanusu üzerinde toplanmasından bahseden örneğimizin ne kadar imkansız
olduğunu rahatça anlayabiliriz. Moleküllerin dağılımında ortaya çıkan bu tip hesaplar, entropi
yasasının olasılıkçı bir yasa olmasına karşın neden en kesin fizik yasası olarak görüldüğünü ortaya
koymaktadır.

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:29

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

Bazıları itiraz olarak insanların yaptıkları makinelerin veya binaların düzensizlikten düzene
geçiş olduğunu, ayrıca negatif entropi aldığımız bitkilerin varlığının da entropi yasası ile çeliştiğini
söyleyebilir. Burada dikkat edilmesi gerekli nokta, termodinamiğin ikinci yasasının izole (isolated) bir
sistemdeki toplam entropinin arttığını söylemesidir. Evrenin bir bölümünde oluşan düzenin bedeli,
mutlaka başka bir bölümünde daha büyük çapta bir düzensizlik olarak ödenir. Örneğin bir binayı ele
alalım. Binanın yapımı için kullanılan maddeler (demir, tahta, v.b) dünyanın hammadde kaynakları
yok edilerek elde edilir, ayrıca binanın yapımı için belli miktarda bir enerji sarf edilir. Tam bir hesap yapıldığında yol açılan düzensizliğin miktarı her zaman düzenden fazladır.6 Canlıların hepsi
çevrelerinden negatif entropi alarak yaşarlar. Biz bitkilerden veya bitkileri yiyen hayvanlardan negatif
entropi alırız, bitkiler ise fotosentezle Güneş’ten negatif entropi alarak yaşarlar. Bu yüzden Bertrand
Russell, her canlı varlığın çevresinden kendisi ve nesilleri için mümkün olduğunca çok enerji alan bir
çeşit emperyalist olduğunu söylemiştir.7 Fakat her canlının beslenmesi, çevresinde daha büyük bir
düzensizlik oluşturur. Örneğin sürecin her safhasında çekirge yaprağı, kurbağa çekirgeyi, alabalık da
kurbağayı yediğinden, sürekli bir miktar enerji kaybolur. Miller’e göre beslenme sürecinde enerjinin
%80-90’ı ısı halinde çevreye yayılır. Enerjinin sadece %10-20’si bir sonraki aşama için canlının
dokusunda kalır. Bir insanı bir yıl beslemek için 300 alabalık gerektiğini varsayalım; bu balıklar ise
1000 ton ot tüketerek yaşayan 27 milyon çekirge tüketen 90.000 kurbağayı yemeleri (negatif entropi
almaları) sayesinde varlıklarını sürdürürler.8 Bir bitki, havadan karbondioksit molekülü, topraktan su
alarak ve Güneş ışınlarını kullanarak basit moleküllerden karmaşık moleküller yapar; basit
moleküllerden karmaşık moleküller yapmak entropi azalması anlamına gelir, fakat yine de entropi
yasası ihlal edilmemiştir.9 Bitkiler de diğer canlılar gibi “açık sistemler”dir ve kendi düzenlerinin
bedeli olarak çevrede daha çok düzensizlik oluştururlar. Güneş’in sürekli artan entropisine ve toprağın
bozulan düzenine karşı, bitkilerdeki negatif entropi artışı çok azdır. Yapılan hesaplar canlıların,
makinelerin ve tüm düzenli yapıların düşen entropilerinin bedelinin sistemin bütününde daha çok
entropi artışı olarak ödendiğini ve termodinamiğin ikinci yasasının hiç bir şekilde ihlal edilmediğini
göstermektedir.

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:30

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

19. yüzyıla Newton fiziğinin hakimiyeti altında girildi. Bu fiziğin yasalarında mutlak
determinizm, mutlak uzay ve zaman ile zamanda tersinirlik vardı. Mutlak deterministik matematiksel
yasalar sayesinde kırk yıl sonraki olacak veya elli yıl önceki olmuş Güneş tutulmalarının zamanını tam
olarak tespit etmek mümkündü. Uzay ve zaman birbirlerinden ve hareket halindeki gök cisimlerinden
etkilenmeyen mutlak varlıklar olarak algılanıyorlardı. Yokuşu çıkan inebilirdi, ileriye doğru giden
cisimler geriye dönebilirdi ve sağa doğru hareket eden sarkaç sola da gidebilirdi; tüm bu tersinir
süreçler fiziğin hareket yasaları ihlal edilmeden gerçekleşiyordu.
Zamanın ve uzayın mutlaklığına dair görüş 20.yüzyılda Einstein’ın özel ve genel izafiyet
teorilerini ortaya koyuşu ile değişti. Einstein gök cisimlerinin, uzayın, objektif ve subjektif zamanın,
birbirleriyle bağlantılı olduğunu gösterip; klasik mekaniğin birbirinden bağımsız, mutlak uzay ve
zaman tasarımını düzeltti.10 Einstein fiziğinde mutlak olan ışığın hızıdır ve bu fizik de, Newton yasaları kadar deterministtir. Makronun fiziğindeki determinist yaklaşım, Einstein ile 20. yüzyılda
devam etse de, yine aynı yüzyılda mikronun fiziğine dair kuantum kuramının “belirsizlik ilkesi” ile
tartışma konusu olmuştur. Heisenberg gibi “belirsizlik ilkesi”ni, doğanın indeterminist yapıda
olduğunun bir delili sayanlar olmasına karşın11, Planck ve Einstein gibi belirsizliğin, bizim
teorilerimizin eksikliğinden ve gözlem yeteneğimizin mikrodaki sınırlılığından kaynaklandığını
savunanlar da olmuştur.12 Kuantum kuramı da entropi yasası gibi olasılıkçı bir yaklaşım getirmiştir.13
Fakat termodinamik yasalar üzerindeki ittifakın kuantum kuramı üzerinde gerçekleşmediğini
hatırlamalıyız. Ayrıca termodinamiğin ikinci yasası olasılıkçı olmasına karşın, kuantum kuramının
tartışılan yorumu gibi evrenin indeterminist bir yapıda olduğunu söylemez. Entropi yasasının Newton
ve Einstein fiziğiyle aynı şekilde determinist yapıda olmasına ve kuantum kuramında olduğu gibi
olasılıkçı yaklaşımda bulunmasına karşın, tüm bu kuramlardan farklı yanı, tek-yönlü ve tersinemez
bir yasanın evrenin en temel yasası olduğunu göstermesidir.

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:31

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

Bu yasanın bizce en önemli özelliği bu tek yönlü, tersinemez yapısıdır. Entropinin oku
zamanla aynı yönde ilerlemektedir. Bu yüzden zaman üzerine yapılacak ontolojik bir tartışma
açısından entropi yasası özel önem taşır. Bu yasa, süreci önemli kılarak, zamanın fiziksel
oluşumlardaki payını ortaya koyar. Fakat yine de zamanı, entropinin bir fonksiyonu olarak gören
anlayışın hatalı olduğu kanaatindeyiz. Çünkü evrenin her yerinde zaman artar; temelde “önce ve
“sonra” dizilme ile ilgili olan zamanın, evrenin hiçbir yerinde istisnası olmaz ve olasılıkçı bir yapıyla
da alakası yoktur. Oysa evrendeki entropinin artışı toplam olaraktır; evrenin bir yerinde düzenin
artması entropi yasasına aykırı değildir. Zaman ise entropiden daha kesin ilerler; evrenin hiçbir
köşesindeki zaman, başka bir yerde zaman daha ileriye götürülmek suretiyle geriye çevrilemez. Bu
yüzden, entropi artışının oku ile zamanın oku aynı yönde olsa da, entropi artışı ile zamanı
özdeşleştirmek hatalıdır.
Entropi ile ilgili diğer önemli bir yanılgı ise entropideki artışın evrenin genişlemesine
bağlanmasıdır. Önce Einstein’ın formüllerine dayanarak Lemaitre ve Friedmann evrenin genişlediğini
teorik düzeyde ortaya koydular. 1920’ler ve 1930’larda Edwin Hubble, Vesto Slipher ve Milton
Humason gibi astronomların Mount Wilson Gözlemevi’nde yaptıkları gözlemler ise evrenin
genişlediğini gözlemsel verilerle de destekledi.14 Bazı fizikçiler, moleküllerin dağılması ile ilgili
yasaların da etkisiyle, entropinin artışının sebebinin evrenin genişlemesi olduğunu zannettiler ve eğer
evrende yerçekiminin etkisi galip gelir de evren kapanmaya başlarsa entropinin düşeceğini söylediler.
Entropiyi sadece gazların dağılımı şeklinde düşünmek, çekim gücünün toplayıcı etkisinin entropiyi
düşürdüğü yanılgısına sebep olmuştur. Gazların zamanla geniş bir alana dağılmasının entropi artışı olması gibi, zaman sürecinin sonunda oluşan karadelikler de yüksek bir entropi düzeyine karşılık
gelirler.15 Stephen Hawking’in karadelikler hakkındaki ünlü keşfine yol açan da, bu gök cisimlerinde
termodinamiğin ikinci yasasının geçerli olduğunu bulması olmuştur.16 Bu da gösteriyor ki entropi
yasası sadece sabit veya genişleyen boyutlarda işlemez, karadelikler gibi küçülen boyutlar da entropi
artışını temsil edebilirler. Eğer evrende yerçekimi bir gün galip gelir ve evren Büyük Çatırtı’ya (Big
Crunch) doğru kapanışa geçerek büzülmeye başlarsa da entropinin artışı devam edecektir. Evrende
sürekli maddeden ışınıma bir enerji transferi olmaktadır. Bu yüzden, Richard Tolman’ın çalışmalarının
da gösterdiği gibi, evren eğer bir kapanışa geçerse de; bu kapanış, evrenin genişlemesinin simetriği
olamaz ve evren açılışından daha hızlı çöker. Biriken ışınım bir entropi büyümesini temsil eder ve bu
da, bu evrende entropideki yükselişten hiçbir şekilde kaçılamayacağını gösterir.17

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:31

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

Sonuçta evrende dört tane birbirine indirgenemeyecek tek yönlü işleyen sürecin olduğu
kanaatindeyiz. Bunlardan birincisi evrenin genişlemesi, ikincisi entropinin artışı, üçüncüsü uzayzamanı
ve dördüncüsü zihne bağlı zamandır. Birinci şıktaki evrenin genişlemesinin diğer üçünden
tamamen bağımsız olduğunu, bu olgunun gözlemlerle desteklendiğini, pekala bu sürecin tersinin de -
evrenin büzülmesi- mümkün olduğunu; bu yüzden, evrenin genişlemesinin diğer şıklarla ifade
edilenlere indirgenmesinin kesin olarak hatalı olduğunu söyleyebiliriz. İkinci şıkta belirttiğimiz
entropi yasası gözlemsel deneylerle desteklenmektedir ve fiziğin tüm verileri bu yasanın tersinemez
olduğunu göstermektedir. Kısacası entropi artışı, uzayın ve zihnin zaman okuyla tamamen aynı yönde
hareket eder. Fakat daha önce belirttiğimiz nedenlerden dolayı entropi artışı, uzay-zamanına veya
zihne bağlı zamana indirgenemez. Klimayla içinde olduğumuz odanın entropisini düşürebiliriz,
böylelikle zihnimiz dışarıdaki entropi artışını gözlemleyemeyecek, sadece entropi düşüşüne tanıklık
edecek; fakat zihnimizde hiçbir çelişki doğmayacaktır. Eğer bazılarının sandığı gibi psikolojik okumuz
entropiye bağlı olsaydı -entropiye indirgenebilseydi- böylesi bir durumun çelişki doğurması gerekirdi.
Belki de en tartışmalı konu uzay-zamanının zihinsel zamana indirgenip indirgenmeyeceğine dair
olacaktır. Einstein’ın fiziği, zamanı, mutlaklık kategorisinden indirmiştir. Zamanın ontolojik
statüsünde artık mutlaklığa bir yer olmasa da, bizce zamanın gerçekliğine yine de bir yer vardır.
Einstein zamanın yanılsama olduğundan şüphe etse de -hayatının sonuna doğru bu görüşünü
değiştirdiği söylenir18- onun formüllerinde bir sabit olarak yer alan ışık hızı, zamanın dış dünyadaki
fiziksel bir ifadesi değil midir? Entropi gibi tersinemez süreçleri ve de özellikle son dönemde bu
süreçlerin düzensizliğe doğru giderken oluşturdukları düzeni incelemek, fizikte ön plana çıkmış ve
“zaman” ile “süreç”, fizik açısından dikkate alınması gereken unsurlar olarak öne çıkmışlarıdır.19

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:32

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

“Zaman okunu yaratan biz değiliz; tam tersine, biz onun çocuklarıyız”20 diyen Prigogine ile bu
hususta aynı fikirde olduğumuzu söyleyebiliriz. Zamanın gerçekliği ne kadar zayıflatılırsa
zayıflatılsın, zihin dışındaki oluşumların “önce” ve “sonra” olarak düzenlenmelerinin, fenomenlerin
hepsinin aynı anda verilmemesinin bir karşılığı olması gerekir. Descartes “cogito ergo sum” ile, kendi
varlığının gerçekliği ne kadar zayıflatılırsa zayıflatılsın, gerekirse maddi dünya yok sayılsın, “ben”
dediği varlığın bir ontolojik karşılığı olduğunu görmüştü.21 Aynı şekilde zamanın mutlaklığını elinden
alan Einstein’ın formüllerine rağmen yine de zamanın, ontolojik gerçekliğine karşı gelen bir şeyler
olması gerekir. Zamanın zihinde var olmasına gelince, Kant’ın gösterdiği gibi, eğer zihinde böyle
apriori bir sezgi yeteneği olmasaydı dış dünyayı anlamamız mümkün olmazdı.22 Fakat zamanın apriori
bir sezgi olması, zamanın sırf zihnin bir dayatması olduğunu göstermez. Noam Chomsky, zihnimizde
apriori olarak dil öğrenme yeteneği olduğunu göstermiştir23; fakat bu, dış dünyada dilin var olmadığı
anlamına gelmez. Bu yüzden, Kant’ın, zamanın zihinde apriori olarak var olduğunu göstermesi, uzayzamanının
zihinsel-zamana indirgeneceğini göstermez. Bize göre, hem dış dünyada zamanın bir
gerçekliği olduğu, hem zihinde de zaman sezgisi apriori olarak bulunduğu için; bu ikisi birbirine
indirgenemeyecek tek yönlü süreçlerdir. “İndirgenemez” ifadesiyle kastımız, bunların birbirine
tamamen özdeş olmadığıdır, yoksa zihinsel zamanla uzay-zaman elbette ki ilişkilidir ve bunlar
birbirinden bağımsız ele alınamaz. Eğer zaman sırf zihinsel bir şey olsaydı, doğal süreçlerin tarifinde
önemsiz ve gereksiz olması beklenirdi. Fakat entropi yasası, evrensel oluşumlarda
tersinemezliğin/zamanın/sürecin önemini göstermiş, zamanın ontolojik yapısıyla ilgili felsefi
tartışmalar açısından da önemli olmuştur.

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:33

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

Zamanın mutlak olmadığının anlaşılması din felsefesi açısından önemli soruların
cevaplanmasında yardımcı olur. Örneğin Kant’ın antinomileri (çatışkıları), etkisinde olduğu Newtoncu
fiziğin “mutlak zaman” kavramına göre şekillenmişti.24 Oysa Einstein’ın formülleriyle uzay ve zaman
birbirine bağlandığından, uzayın var olmadığı Big Bang sürecinden önceki zamanda Tanrı’nın ne
yaptığını sormak anlamsızdır. Ayrıca “Tanrı insanları yaratmak için niçin 15 milyar yıl bekledi” gibi
sorular da anlamsızdır. Böylesi sorular, zamanı mutlak gören bir anlayışla sorulmuştur; zamanı izafi
gören bir anlayış için bir boyuttaki 15 milyar yıllık zaman, başka bir boyutta bizim için birkaç
saniyenin önemsizliği kadar önemsiz olabilir. Zamanı, mutlak olarak görmemelerine rağmen, ontolojik
açıdan bir gerçekliğe karşılık gelen bir kavram olarak algılayanlar ise -bizim gibi- din felsefesi
açısından önemli başka sonuçlara varmaya çalışabilir. “Kötülük sorunu” ve zamanın akışı ile artan entropi arasında bir ilişki aramak25 veya “özgür irade” hakkında yapılacak tartışmalar açısından
zamanın gerçekliğini göz önünde bulundurmak önemli olabilir. Bu konular, bu makalede
hedeflediğimiz konunun dışında başka konulara da girmeyi gerektirdiğinden bu hususların ayrıntısına
girmeyeceğiz.
Entropinin yasasının din felsefesi açısından önemli gördüğümüz sonuçlarını dört maddede
göstermeye çalışacağız. Bunların ilki, bu yasanın, evrenin bir sonu olduğunu göstermesi hakkındadır.

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:33

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

1- Evrenin Sonu Ve Entropi
Daha önceden değindiğimiz gibi tek yanlı süreçler ölümün habercisidir ve evrende sürekli
düzensizliğe doğru bir gidiş vardır. Fizikte, entropinin artışı olarak ifade edilen bu süreç sonsuza dek
devam edemez. Isı tek yönlü olarak sıcaktan soğuğa durmadan akar ve sonunda her yerde aynı
sıcaklığa erişilince hareket duracaktır. Evrenin bu şekildeki sonu “ısı ölümü” (heath death) veya
“termodinamik denge” (thermodynamic equilibrium) olarak isimlendirilir. Daha önceden evrenin
sonsuza dek var olamayacağına dair bazı argümanlar ortaya konmuştu. Örneğin 9. asırda yaşamış
İslam filozofu/kelamcısı Kindi, alemdeki cisimlerin sınırlılığından evrenin sonlu genişliğine, evrenin
sonlu genişliğinden zamandaki sonluluğuna geçiş yapan, v.b. argümanlar ileri sürmüştür.26 Fakat doğa
bilimleri alanında evrenin sonunun kaçınılmaz olduğu ilk olarak 19. yüzyılda entropi yasası ile
anlaşıldı. 16. yüzyıla dek hakim olan Aristoteles-Batlamyus sistemine göre yıldızlar hiç tükenmeyen
bir yakıt ile varlıklarını sonsuza dek sürdüreceklerdi. 19. yüzyıla hakim olan Galileo ve Newton fiziği
ise evrenin sonuna dair bir şey söylemiyordu. Kant’ın, Newton fiziğinin bir uygulaması olan “Evrensel
Doğa Tarihi Ve Gökler Kuramı”27 eserinde yıldız kümelerinin evrimi ilk olarak açıklanmıştı. Daha
sonra Laplace’ın geliştirdiği bu kuram, evrendeki değişimin önemini göstermişti, ama bu değişimin
dairesel bir yapıda olduğu da düşünülebilirdi. Sonuçta Kant-Laplace yaklaşımı da evrenin sonu olup
olmadığına dair bir veri ortaya koymuyordu. Üstelik 19. yüzyılın ilk yarısında formüle edilen
termodinamiğin birinci yasası; enerjinin, değiştirdiği formlara karşın, toplamının hep sabit kaldığını
söylediğinden, evrenin sonsuza dek var olacağının bir delili olarak kullanılabilirdi. Böylesi bir fikir
ortamında entropi yasasının, sabit enerjinin sürekli daha kullanılmaz bir yapıya doğru evrildiğini
söylemesi, evrenin bir sonu olmasını gerektirdiğinden bilim dünyasında ve felsefecilerde şok etkisi
oluşturdu. Örneğin Bertrand Russell, bilimsel yasaların evrenin bir sonu olduğunu gerektirmesi
karşısında bunalımlı ruh halini şu sözlerle ifade etti: “…Hatta daha amaçsız ve anlamsız olan bilimin
bize sunduğu dünyadır. Böyle bir dünyanın ortasında, eğer bir yerde mümkünse, ideallerimiz bir sığınak bulmalıdır. …Çağlarca sarf edilmiş tüm emekler, tüm özveriler, tüm parlak fikirler,
insanoğlunun tüm parlak dehası, Güneş sisteminin ölümüyle yok olmaya mahkum ve insanoğlunun
başarılarının hepsinin evrenin yıkıntıları içine gömülmesi kaçınılmaz. Bütün bunlar, tamamen
tartışılmaz olmasa bile, o kadar kesin gözükmektedir ki, bunları inkar eden hiç bir felsefe ayakta
kalmayı ümit etmemelidir. Ancak bu gerçekler çerçevesinde, ancak katı bir ümitsizliğin sarsılmaz
temelleri üzerinde, ruhun bundan sonraki yuvası emniyetle oluşturulabilir.”28

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:35

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

Evrenin sonlu olması bazı insanlar için varoluşsal bir krizin kaynağı olmuştur. Birçok insan
kendi ölümünün tesellisini evrende bıraktığı eserlerinin, namının ve neslinin devam etmesinde
bulmuştur. Politikacıların dev eserler bırakma isteği de ölümsüzleşme arzusunun bir tezahürü olarak
yorumlanamaz mı? Perikles’in söylevinde de eserler/nam bırakarak ölümsüzleşme arzusunun bir
tezahürünü görürüz: “Onlar böylesine hayatlarını toplumun gözü önünde feda etmişlerdir. Onların her
biri, hiç bir zaman eskimeyecek bir üne kavuşmuştur ve onların kabri kemiklerinin konduğu bir yer
olarak görünmemelidir; fakat orası onların zaferlerinin yer aldığı bir anıttır ki, her fırsatta onların
kahramanlıklarının ve hikayelerinin anısı orada yad edilecektir.”29 Bu dünyada eserler ve nam
bırakarak, gerekirse hayatını feda ederek, ölümsüzleşme arzusunun tatmin edilmeye çalışılmasının
insan eylemlerindeki yansıması Hannah Arendt’in satırlarında da yer alır: “Öyleyse kim arkasında bir
hikaye ve bir kimlik bırakarak ölümsüz bir üne kavuşup ünlü olmak istiyorsa, yalnızca hayatını
tehlikeye atmakla kalmamalı, fakat özellikle, Achilles gibi, kısa bir hayatı ve vakitsiz ölümü de
seçebilmelidir.”30
Bu evrende eserler veya nam bırakarak ölümsüzleşme arzusunda olanlar için entropi sevimsiz
bir fizik yasası olmuştur. Tarih boyunca Tanrı’nın ezeli ve ebediliğine karşı evrenin ezeli ve
ebediliğini savunan materyalist ontoloji savunucuları için de entropinin gösterdiği sonuç hazmı zor
demir bir leblebi niteliğindedir. Evrenin ebediliğine olan sağlam inanç Demokritos ve Epikuros’un
atomculuğundan31 başlayarak birçok materyalist felsefecinin yazılarında görünür. Tanrı’yı yok saymak
için maddenin ezeliliği ve ebediliğinin savunulması gerektiğini Lucretius’tan önce hiç kimsenin bu
kadar açıklıkla savunduğunu bilmiyoruz. Onun evrenin ebediliğine olan inancını şu şiirinde
görebiliriz:
Öyleyse iki türdür bütün nesneler:
Atomlar ve onlardan oluşan bileşikler
Çünkü hiç bir güç yıkamaz atomları
Mutlak son oluşları sonsuza dek korur onları32

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:36

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

Materyalist felsefeyi savunanların her şeyin yeterli açıklaması olan bir evreni savunmalarının
yanında; agnostik filozoflar, her şeyin açıklamasını Tanrı’da bulmak kadar evrende bulmanın da
mümkün olduğunu söylemişler ve bu şıklar arasında karar vermenin imkansızlığını dile getirerek
agnostisizmlerini temellendirme yoluna gitmişlerdir. Örneğin Hume “Din Üstüne” isimli kitabında
şöyle demiştir: “Yok eğer bir yerde duracak ve daha ileri gitmeyeceksek, niçin oraya (Tanrı) kadar
gidelim? Niçin maddi dünyada durmayalım?”33
Görüldüğü gibi entropi yasasının ortaya koyduğu sonuç hem varoluşsal kaygılar açısından,
hem de ontoloji açısından önemlidir. Teistler (bu deyimle özellikle üç büyük teist dinin inananlarını
kastediyorum) hayatlarının anlamını ve ümitlerinin karşılığını Tanrı merkezli ontolojilerinde ve
Tanrı’nın kutsal kitaplar aracılığıyla vaadine dayanan eskatolojilerinde bulurlar. Bu yüzden bir teistin,
entropi yasasının, evrenin sonunu gerektirmesi karşısında Russell gibi yeise kapılması için bir sebep
yoktur. Evrenin bir “ısı ölümü” ile son bularak yok olmasının, sadece modern felsefe için sorun
olduğu, William Inge tarafından, 1930’larda şöyle anlatılır: “Evrenin bir sonu olduğu fikrine, sadece
sonsuz hayata beslenen ümidin yerini, zamanda sürekli ilerleme fikriyle, acınası bir ikame girişiminde
bulunan modern felsefe tahammül edemez… Modern felsefe, termodinamiğin ikinci kanunu altında
enkaza dönmüştür; duruma tahammülsüzlük yaklaşımına ve bu tuzağın altında, acınası bir şekilde
kıvranmasına, şaşmamak lazım.”34

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:36

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

Üç büyük teist dinin eskatolojilerine göre önce evrendeki hayat toptan duracak, sonradan
Tanrı’nın yeniden yaratışı başlayacaktır. Bu yüzden sonu gelen bir evren fikri, teist dinlerin
kozmolojileri ve eskatolojileriyle uyumludur. Tarih boyunca teistlerin, kutsal kitaplarına dayanarak,
kendileri dışında hemen herkese karşı savundukları evrenin bir sonu olduğu fikrini destekleyen
bilimsel bir yasa; teistlerin, kutsal kitaplarına ve eskatolojilerine olan güvenlerini arttıracaktır. Böylece
başkaları için yeis kaynağı olan bilimsel bir yasa, ümidi eskatolojilerinde arayan teistler için bir ümit
kaynağıdır. Teist ontoloji açısından evren, Tanrı’ya bağımlı bir varlıktır; evreni yaratan Tanrı olduğu
için, istediği anda onun sonunu getirmesi de mümkündür. Bu yüzden, entropi yasası ile ortaya çıkan
sonuç, teizmin ontolojisi ve kozmolojisi ile uyumludur. Üstelik tarih boyunca teizmin en önemli hasmı
olan materyalizmin savunduğu en temel tezlerinden birinin yanlışlanması da teizm için mutluluk
vericidir.

20. yüzyıldaki bilimsel gelişmeler de entropi yasasını desteklemiştir. Hubble’ın gözlemleriyle
evrenin sürekli genişlediği anlaşılmıştır. Hubble’dan sonra defalarca test edilen bu olgu, hem teorik
hem gözlemsel olarak doğrulanmıştır.35 Evrenin sürekli genişlemesi, evrenin iki tane senaryodan
biriyle son bulması gerektiğini gösterir; bunlardan birincisine göre evren, hiç durmadan genişleyecek
ve Büyük Donma (Big Chill) denen “soğuk ölüm” ile son bulacaktır, diğerine göre ise sonunda çekim
gücü galip gelecek ve kapanışa geçen evren, Büyük Çöküş’ü (Big Crunch) yaşayarak bir tekillikte son
bulacaktır. Evrenin bu iki senaryodan hangisi ile sona ereceği evrendeki maddenin kritik yoğunluktan
(bu kritik yoğunluğa Omega denir) fazla olup olmaması ile alakalıdır ve bu, hala tartışma konusudur.36
Uzaydaki yıldızların oluşumunu sağlayan gaz stoklarının yıldızların yeniden oluşumunu mümkün
kılamayacak şekilde bir gün biteceğinin anlaşılması da sonun kaçınılmaz olduğunu gösteren birçok
delilden biridir.37 Sonuçta 20. yüzyıldaki bilimsel bulgular, evrenin bir sonu olduğu konusunda entropi
yasası ile varılan sonuca ilave destek sağlamıştır.

**gulistan_2** · 30.03.2010, 17:37

Ynt: Din felsefesi acisindan entropi yasasi

2-Evrenin Başı Ve Entropi
Entropi yasası ile ilk olarak evrendeki düzensizliğin sürekli arttığı ve sonsuza dek
sürdürülemeyecek bu sürecin evrenin sonunu gerektirdiği anlaşıldı. Aslında bu sonuç, evrenin bir başı
olması gerektiğini de kapsamaktadır. Bunu şöyle gösterebiliriz:
1- Evrendeki entropi geri çevrilemeyecek şekilde sürekli artmaktadır.
2- Buna göre evrende bir gün termodinamik denge oluşacak ve “ısı ölümü” yaşanacaktır.
Kısacası evren ebedi değildir, bir sonu vardır.
3- Sonsuz zamanda, evrende termodinamik dengeye gelinmesi ve hareketin durması gerekir.
4- Şu anda hareketin devam ettiğine tanıklık etmekteyiz.
5- Demek ki evren sonsuzdan beri yoktur, dolayısıyla evrenin bir başlangıcı vardır.
Bilim adamları entropinin, daha çok evrenin sonunu gerektirdiği konusuna yoğunlaşmışlar,
fakat evrenin bir başlangıcı olduğunu gerektirdiği üzerinde yeteri kadar durmamışlardır. Oysa felsefe,
teoloji ve kozmoloji alanındaki tartışmalar, daha çok evrenin başlangıcı olup olmadığı hususunda
yoğunlaşmıştır. Paul Davies, entropi yasasından çıkan bu sonucun başta dikkat çekmemesindeki
ilginçlik hakkında şunları söylemektedir: “Sonlu bir zamanda tükenecek olan bir şeyin ezelden beri var olmuş olamayacağı apaçıktır. Yani, evren sonlu bir zaman önce var olmuş olmalıdır. Bu anlamlı
sonucun, 19.yüzyılın bilim adamları tarafından gereğince kavranamamış olması enteresandır.”38

Duyuru

Din felsefesi acisindan entropi yasasi

Din felsefesi acisindan entropi yasasi

Yorum

Yorum

Yorum

Yorum

Yorum

Yorum

Yorum

Yorum

Yorum

Yorum

Yorum

Yorum

Yorum

Yorum