Bütün yeryüzünde, çağın gerçeğinin adamları olan Kaim’in adamları için müstesna, dinin kökü olan Tanrı bilgisine göre, onlar kendilerine ait kavramları kendi modelleri olarak almışlardır ve buna inanırlar. Kendileri için bir örnek tutmuşlardır ve onu savunurlar; hınç ve partizanlığı harekete geçirtirler.Bu şekilde bazıları, Tanrı'nın kafası yoktur, kulakları ve gözleri yoktur derler; elleri ve ayakları da yoktur, yani O herşeyden yoksundur diye tanımlarlar. Onun sahip olmadığı bunların herbiri hakkında hesaplar yapıp yargılara varırlar. O böyle bir şeye sahip değildir, hatta ona kasıtlı sahip olmaz ve bütün bundan müstesna tutulur. Bu yolla Tanrı'yı bilmek zorunda kalan kimseler yanlışa sapanlar [mubtilan] arasına girerler. Diğer bazıları [Ona, birşeye] benzeyen sıfatlar verirler ve Tanrı göklerde ya bir taht ya bir döşek üzerinde ya da bunlara benzer bir yerlerde oturduğunu söylemektedirler. Bu kimseler de Mutaşabbihan [karşılaştırmacı-benzetmeciler, anthropomorphists, yani insanbiçimciler] arasına girerler.
Birinci grubun içinde bir soruşturma yapmak zorundayız: Daylamlı bir kişinin İsfahan’da onlardan biriyle bir tartışması vardı; karşısındaki muhalif, kendi kuramı içinde Tanrı'yı bütün sıfatlardan yoksun kılıyordu ve "Tanrı böyle bir şeyden kasıtlı olarak yoksundur" dedi. Daylamlı ise İsfahanlıya yanıt olarak şöyle söyledi: “Hakkında konuştuğun şey ancak bir salatalık ya da kavun çekirdeği olur, Tanrı olamaz; insan Tanrı'da mükemmel bazı şeyler görmeli.
Her iki grup da, yaratıkların kendileri hayal ederek; düşünce, algılama ve kurgulamayla ya da kavrayış ve akıl yürüterek Tanrı'nın bilinemiyeceği ve Tanrı'ya ulaşılamıyacağını iddia etmektedirler. Onlar hâlâ sanıyorlar ki, yaratıkların kendi kendilerine hayal etmek ve anlamaktan başka bir yol göstereni yoktur. O, Kuran’da (sözü kutlu olsun), “Kötülük eden kimseler çok yüksekten konuşurlar” demektedir, fakat kendi sözlerine göre, onlar Tanrı'nın cahili-bilmezidir. Ancak bütün Adem oğulları için, Tanrı'yı bilmemek kâfir olma nedenidir ve kâfirin yeri de Cehennemdir.
Birinci grubun içinde bir soruşturma yapmak zorundayız: Daylamlı bir kişinin İsfahan’da onlardan biriyle bir tartışması vardı; karşısındaki muhalif, kendi kuramı içinde Tanrı'yı bütün sıfatlardan yoksun kılıyordu ve "Tanrı böyle bir şeyden kasıtlı olarak yoksundur" dedi. Daylamlı ise İsfahanlıya yanıt olarak şöyle söyledi: “Hakkında konuştuğun şey ancak bir salatalık ya da kavun çekirdeği olur, Tanrı olamaz; insan Tanrı'da mükemmel bazı şeyler görmeli.
Her iki grup da, yaratıkların kendileri hayal ederek; düşünce, algılama ve kurgulamayla ya da kavrayış ve akıl yürüterek Tanrı'nın bilinemiyeceği ve Tanrı'ya ulaşılamıyacağını iddia etmektedirler. Onlar hâlâ sanıyorlar ki, yaratıkların kendi kendilerine hayal etmek ve anlamaktan başka bir yol göstereni yoktur. O, Kuran’da (sözü kutlu olsun), “Kötülük eden kimseler çok yüksekten konuşurlar” demektedir, fakat kendi sözlerine göre, onlar Tanrı'nın cahili-bilmezidir. Ancak bütün Adem oğulları için, Tanrı'yı bilmemek kâfir olma nedenidir ve kâfirin yeri de Cehennemdir.
Yorum