Selamunaleykum
Benciligin bir cesidi ve bir derecesi; kendi kendinin ekseni olmaktir, yani
hep kendini dusunmektir. Bu anlamda kisi her seyi kendisi icin yapar,
butun gayesi ve davranislari kendi ihtiyaclarini temin icin tezahur eder.
Burada sahis sadece kendisini dusunmektedir, kendi kendisinin ekseni olmustur,
sabahtan aksama kadar yaptigi her sey, gosterdigi butun caba kendi hayatini temin edebilmek icindir.
kisinin "kendisi icin" ve "bu hedde kadar" gostermis oldugu bu "bencilik", ahlak disi denebilecek kadar
kotu bir davranis midir acaba? Cevap sudur: Bu ahlaki bir davranis degildir; yani insani deger olarak
tanimlanabilecek bir davranis turu degildir. Ancak, ahlak disi bir davranis da olmadigi unutulmamalidir.
Bir hasatalik ya da anormalik de degildir...
kur'an-i Kerim insan icin uc makam tanimistir:
1-Hayvandan asagi.
2-Hayvanla ayni.
3-Hayvandan ustun.
insanoglu kimi zaman insaniyetten uzaklasarak hayvaniye gosterir; bu onun hayvanlastigi, hayvanla
aynilastigi durumdur. Kimi zamansa deger kazanarak yucelir, bu durumda sadece hayvandan degil
meleklerden dahi ustun olur. Bazen de insan menfi degerlerin pesine gider,
bu degerleri elde edince sifirin altina iniverir; bu da onu hayvandanda beter kilar.
sonuc olarak insanin yaptigi isleri uc tur ve degere ayirmak mumkundur:
1-Ahlaki davranislar- hayvandan ustun-
2Ahlak disi davranislar- hayvandan asagi-
3-Ne ahlaki, ne de ahlak disi olan davranislar- hayvan- guvercinlesmis,koyunlasmis bi insan dusunelim;yani
sadece kendisini dusunmekte, sirf kendisi icin yasamaktadir. Bu hayvanlik derecesidir, boyle bir insanin davranisinda ahlak unsuru arama, yoktur cunku...Ancak bu sinirl dahilinde "ahlak disi" ya da "ahlaksiz"
da diyemeyiz ona.
BENCILIGIN IKINCI MERHALESI
Kimi zaman da adam yine kandisini dusunmekte, karnini doyurmaya calismakta; ancak
belli bir noktadan sonra bir cesit ruhsal bozukluklara muptela olmakta kisiyi her seyi kendisi icin istemeye
kadar goturmektedir.
Kursaginda yem toplayan bir guvercin, doymak icin yapar bunu, bu normal bir davranistir. At
karnini doyura bilmek icin otlar, yem yer, bu da normaldir. Keza bu hadde kalmis ve bu merhaleyi asmamis
bir insanin sirf hayvani (maddi) ihtiyaclarini karsilayabilmek icin gosterecegi davranislar da bir hayvan icin normaldir, cunku, bu merhale ve bu durum-o bir hayvandir.
Ancak insan, kimi zamanda "hirs"a muptela olmakta, gozunu hirs burumektedir. Isin bu noktasinda "Karnini
doyurabilmak" gerekcesi sozkonusu olmaktan cikmistir artik.
simdi o doymak icin degil, daha fazlasina, sonra yine daha fazlasina sahip olabilmek icin toplamakta ve istemektedir her seyi. Ne kadar olursa olsun, elinde ki az gelir ona,
habire artirmak, habire cogaltmak ester, bununsa ne hadi vardir ne siniri...Adi hirstirbunun, tamah ve tamahkarliktir...Ote yandan is almaya degil de vermeye gelince, bir bagis ya da ihsanda bulunma sozkonusu olunca eli sikilasiverir, hic yanasmaz! Bu da bir baska hastalik, bir baska marazadir ki cimrilik ya da pintilik olarak tabir ederiz.
Hz. Resul-i Ekrem de (s.a.a) bir hadis-i seriflerinde bunu pintilik ve cimrilik (suhh)olarak ifade
etmislerdir ki bu da yine kur'an'in tabiridir: "...ve nefislerinin cimriliginden korunmus olanlar..." Yani cimri, pinti, nekes yada hirsli kisi ruhsal bir bozukluga yakalanmistir; piskolejik bir durumdur bu. Adama hakim olmaya gorsun; ne benligi ne dusuncesi ne de iradesi kendi elinde, emrinde olmaz artik. Tersine, canina ve kanina islemis olan, ornegin para aski gibi bir bozuk psikolji hakim olur butun benligine.
Akla ve hesaba uygun bir tarafi da yoktur bu davranisin; mantiksizdir da...Cunku eger kiside
akil ve mantik olsa, parayi nerede harcamasi gerektigini de kestirebilmesi ve hic olmazsa kendi menfati icin yeri geldiginde harcamasi gerekir. Mutlulugu, icin hayri ve kendi faydasi icin yapmasi gerekir en azindan...
Fakat muptelasi oldugu "cimrilik" marazi izin vermez buna. Iste bu ahlak disi ve ahlaka
aykiri bir davranistir; cimrilik ya da hirs, hayvanliktan daha asagi bir mertebe oldugundandir ki bunlara "ahlaksizlik" ve "hastalik" halleri demekteyiz.
BENCILIGIN UCUNCU MERHALESI
Insan nefsi sadece hirs, cimrilik vb. marazlara muptela olmaz, bazen bedeni hastaliklardan cok daha tehlikeli ve cok daha karmasik hastaliklara da yakalaniverir. Bunlar akla mantiga sigmayan, ancak ve ancak hastanin bozuk psikolojik durumuna uyan davranislar olarak gozlemlenir.
Gunumuzde bu hastaliklara psikolojik ukdeler denilmektedir; mesela kiskanclik gibi...Kiskanclik hali, tanimiyla akla ters dusen mantiksiz bir davranis turudur kiskanc insan, mutlulugunu dusunecegi yerde surekli baskalarinin mutsuzlugunu arzu eder.
kendi mutlulugunu dusunse dahi baskalarinin mutsuzlugunu kat-kat arzular.
Hangi mantikla bagdasir bu? Hicbir hayvanda boyle bir halet, boyle bir davranis bicimi goremezsiniz; hic
bir hayvan yoktur ki butun arzusu diger bir hayvanin mutzuzlugunu gorebilmek olsun!...
Hayvan denilen mahlukatin butun arzusu kendi iskembesini doyurabilmekten ibatertir, hepsi bu... Halbuku insanda, bir hayvanda dahi gorulmesi mumkun olmayan bu tur igrenc davranislar pekala gozlemlenebilmektedir;insan pekala tekebur gosterip buyukluk taslamakta, benliginde psikolojik
ukdeler besleyebilmektedir. Bu tur bozukluklar insanin suur altinda, nefsinin batininda gizlidir;
kendisi dahi habersizdir bunlardan!
Evet, bizzat insanin kendi nefsinin sebep olup maydana getirdigi sorunlardir bunlar.
sehid Murtaza Mutahhari
we selam
Benciligin bir cesidi ve bir derecesi; kendi kendinin ekseni olmaktir, yani
hep kendini dusunmektir. Bu anlamda kisi her seyi kendisi icin yapar,
butun gayesi ve davranislari kendi ihtiyaclarini temin icin tezahur eder.
Burada sahis sadece kendisini dusunmektedir, kendi kendisinin ekseni olmustur,
sabahtan aksama kadar yaptigi her sey, gosterdigi butun caba kendi hayatini temin edebilmek icindir.
kisinin "kendisi icin" ve "bu hedde kadar" gostermis oldugu bu "bencilik", ahlak disi denebilecek kadar
kotu bir davranis midir acaba? Cevap sudur: Bu ahlaki bir davranis degildir; yani insani deger olarak
tanimlanabilecek bir davranis turu degildir. Ancak, ahlak disi bir davranis da olmadigi unutulmamalidir.
Bir hasatalik ya da anormalik de degildir...
kur'an-i Kerim insan icin uc makam tanimistir:
1-Hayvandan asagi.
2-Hayvanla ayni.
3-Hayvandan ustun.
insanoglu kimi zaman insaniyetten uzaklasarak hayvaniye gosterir; bu onun hayvanlastigi, hayvanla
aynilastigi durumdur. Kimi zamansa deger kazanarak yucelir, bu durumda sadece hayvandan degil
meleklerden dahi ustun olur. Bazen de insan menfi degerlerin pesine gider,
bu degerleri elde edince sifirin altina iniverir; bu da onu hayvandanda beter kilar.
sonuc olarak insanin yaptigi isleri uc tur ve degere ayirmak mumkundur:
1-Ahlaki davranislar- hayvandan ustun-
2Ahlak disi davranislar- hayvandan asagi-
3-Ne ahlaki, ne de ahlak disi olan davranislar- hayvan- guvercinlesmis,koyunlasmis bi insan dusunelim;yani
sadece kendisini dusunmekte, sirf kendisi icin yasamaktadir. Bu hayvanlik derecesidir, boyle bir insanin davranisinda ahlak unsuru arama, yoktur cunku...Ancak bu sinirl dahilinde "ahlak disi" ya da "ahlaksiz"
da diyemeyiz ona.
BENCILIGIN IKINCI MERHALESI
Kimi zaman da adam yine kandisini dusunmekte, karnini doyurmaya calismakta; ancak
belli bir noktadan sonra bir cesit ruhsal bozukluklara muptela olmakta kisiyi her seyi kendisi icin istemeye
kadar goturmektedir.
Kursaginda yem toplayan bir guvercin, doymak icin yapar bunu, bu normal bir davranistir. At
karnini doyura bilmek icin otlar, yem yer, bu da normaldir. Keza bu hadde kalmis ve bu merhaleyi asmamis
bir insanin sirf hayvani (maddi) ihtiyaclarini karsilayabilmek icin gosterecegi davranislar da bir hayvan icin normaldir, cunku, bu merhale ve bu durum-o bir hayvandir.
Ancak insan, kimi zamanda "hirs"a muptela olmakta, gozunu hirs burumektedir. Isin bu noktasinda "Karnini
doyurabilmak" gerekcesi sozkonusu olmaktan cikmistir artik.
simdi o doymak icin degil, daha fazlasina, sonra yine daha fazlasina sahip olabilmek icin toplamakta ve istemektedir her seyi. Ne kadar olursa olsun, elinde ki az gelir ona,
habire artirmak, habire cogaltmak ester, bununsa ne hadi vardir ne siniri...Adi hirstirbunun, tamah ve tamahkarliktir...Ote yandan is almaya degil de vermeye gelince, bir bagis ya da ihsanda bulunma sozkonusu olunca eli sikilasiverir, hic yanasmaz! Bu da bir baska hastalik, bir baska marazadir ki cimrilik ya da pintilik olarak tabir ederiz.
Hz. Resul-i Ekrem de (s.a.a) bir hadis-i seriflerinde bunu pintilik ve cimrilik (suhh)olarak ifade
etmislerdir ki bu da yine kur'an'in tabiridir: "...ve nefislerinin cimriliginden korunmus olanlar..." Yani cimri, pinti, nekes yada hirsli kisi ruhsal bir bozukluga yakalanmistir; piskolejik bir durumdur bu. Adama hakim olmaya gorsun; ne benligi ne dusuncesi ne de iradesi kendi elinde, emrinde olmaz artik. Tersine, canina ve kanina islemis olan, ornegin para aski gibi bir bozuk psikolji hakim olur butun benligine.
Akla ve hesaba uygun bir tarafi da yoktur bu davranisin; mantiksizdir da...Cunku eger kiside
akil ve mantik olsa, parayi nerede harcamasi gerektigini de kestirebilmesi ve hic olmazsa kendi menfati icin yeri geldiginde harcamasi gerekir. Mutlulugu, icin hayri ve kendi faydasi icin yapmasi gerekir en azindan...
Fakat muptelasi oldugu "cimrilik" marazi izin vermez buna. Iste bu ahlak disi ve ahlaka
aykiri bir davranistir; cimrilik ya da hirs, hayvanliktan daha asagi bir mertebe oldugundandir ki bunlara "ahlaksizlik" ve "hastalik" halleri demekteyiz.
BENCILIGIN UCUNCU MERHALESI
Insan nefsi sadece hirs, cimrilik vb. marazlara muptela olmaz, bazen bedeni hastaliklardan cok daha tehlikeli ve cok daha karmasik hastaliklara da yakalaniverir. Bunlar akla mantiga sigmayan, ancak ve ancak hastanin bozuk psikolojik durumuna uyan davranislar olarak gozlemlenir.
Gunumuzde bu hastaliklara psikolojik ukdeler denilmektedir; mesela kiskanclik gibi...Kiskanclik hali, tanimiyla akla ters dusen mantiksiz bir davranis turudur kiskanc insan, mutlulugunu dusunecegi yerde surekli baskalarinin mutsuzlugunu arzu eder.
kendi mutlulugunu dusunse dahi baskalarinin mutsuzlugunu kat-kat arzular.
Hangi mantikla bagdasir bu? Hicbir hayvanda boyle bir halet, boyle bir davranis bicimi goremezsiniz; hic
bir hayvan yoktur ki butun arzusu diger bir hayvanin mutzuzlugunu gorebilmek olsun!...
Hayvan denilen mahlukatin butun arzusu kendi iskembesini doyurabilmekten ibatertir, hepsi bu... Halbuku insanda, bir hayvanda dahi gorulmesi mumkun olmayan bu tur igrenc davranislar pekala gozlemlenebilmektedir;insan pekala tekebur gosterip buyukluk taslamakta, benliginde psikolojik
ukdeler besleyebilmektedir. Bu tur bozukluklar insanin suur altinda, nefsinin batininda gizlidir;
kendisi dahi habersizdir bunlardan!
Evet, bizzat insanin kendi nefsinin sebep olup maydana getirdigi sorunlardir bunlar.
sehid Murtaza Mutahhari
we selam